Amerika i Rim - ima li osnova za anologiju?

Vukasović, Predrag (2008) Amerika i Rim - ima li osnova za anologiju? Strani pravni život (1). pp. 32-61. ISSN 0039-2138

Text 671-Article Text-1306-1-10-20181007.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (472kB)

Abstract

Jedno od opštih mesta savremenog antiameričkog mišljenja predstavlja stav da se američki imperijalizam može uporediti sa rimskom politikom u basenu Sredozemlja u razdoblju teritorijalnog širenja Rimske Republike. S druge strane, zastupnici i pristalice vodeće uloge Amerike u savremenom svetu želeli bi da povuku analogiju između civilizatorskog uticaja Rima u antici i sličnog uticaja Amerike danas. Ovim člankom želim da istražim istorijsku osnovu pomenute analogije.Takvo istraživanje nužno mora biti ne samo nepotpuno već i fragmentarno: sveobuhvatni odgovor na ovo pitanje zahtevao bi čitave decenije strpljivog proučavanja. Pisac svesno ograničava svoju ambiciju samo na najvažnije, najistaknutije i najupadljivije odlike analogije koja je predmet istraživanja. On takođe nastoji da uzme u obzir kako sličnosti, tako i razlike između dve istorijske pojave koje razdvaja dva milenija neprekinutog istorijskog iskustva.Previđanje razlika dovodi do fatalističkog uverenja da je ljudska istorija «večiti povratak istog»; poricanje sličnosti uništilo bi pak samu mogućnost razumevanja prošlosti i dovelo u pitanje njenu relevantnost za budući naraštaj.Postoje tri moguća područja u kojima se može vršiti poređenje između SAD i Rmske Republike:- kulturna pozadina rimske, odnosno američke civilizacije, sadržaj i obim veza što te civilizacije spajaju sa starijim i snažnijim kulturama koje su ih stvorile, grčkom, odnosno zapadnoevropskom kulturom;- oblici državnog uređenja SAD i Rimske Republike i mogući rimski uticaji na američke ustavotvorce;- spoljna politika SAD i Rimske Republike, te uloga koju su igrale u svom okruženju.Poreklo posebne američke civilizacije može se uporediti sa postupnim razvojem starog Rima. U oba slučaja SAD, odnosno Rim, duguju svoju materijalnu, privrednu, političku i vojnu nadmoć u velikoj meri dostignućima jedne starije i duhovno jače kulture. Ali pravac kretanja američke i rimske kulture je sasvim različit: dok je Rim prolazio kroz sve veću helenizaciju, jaz koji u kulturnom ogledu odvaja Ameriku od zapadne Evrope tokom godina postaje sve veći. Pored toga ishodište ove dve kulture nije istovetno: američka kultura započela je da se razvija u kolonijalnom razdoblju kao integralni deo ranomoderne evropske kulture, dok je Rim bio posebna, nehelenska, čak «varvarska» kultura u prvim vekovima svoje istorije. Međutim, ne sme se prevideti znatna sličnost u kulturnom položaju Rima i Amerike. Oba naroda gajila su dvosmislen stav prema svojim učiteljima: oni su istovremeno prezirali političku i vojnu nedelotvornost naroda na koje su se ugledali, ali su se istovremeno divili njihovoj umetnosti i koristili njihovu nauku.Oblici državnog uređenja SAD veoma se razlikuju od ustanova Rimske Republike. Pre svega, SAD su federacija; Rimska Republika je uprkos znatnoj meri municipalne autonomije, bila unitarna država. Sve američke političke i pravne tradicije zasnovane su na anglosaksonskom nasleđu, znatno drugačijem od načina pravnog mišljenja koje leži u osnovi pojmova i standarda rimskog prava, svojstvenog evropskim zemljama sem Britanije. Ako je bilo nekih tragova rimskog uticaja koji se mogu otkriti u američkom Ustavu, takvi tragovi moraju se pripisati opštoj intelektualnoj atmosferi XVIII veka, dobu klasicizma u metnosti i književnosti, kao i racionalističkog prevrednovanja političke zaostavštine klasične antike. Kada su osnivači SAD pisali američki Ustav, Rimska Republika bila je jedini primer države sa republikanskim uređenjem koja je prelazila okvire grada – države. Američke državotvorce nadahnula je više Polibijeva interpretacija mešovite prirode rimskog državnog uređenja, koje dovodi u ravnotežu prednosti i nedostatke monarhije, aristokratije i demokratije, nego stvarna, istorijska i empirijska forma rimske države. Rimske političke i pravne predstave ostavljale su dublji i trajniji trag na potonjem režimu Francuske revolucije i u Napoleonovom Code civil.Najzad, spoljna politika pruža najplodonosniju, možda jedinu stvarnu osnovu na kojoj se mogu povlačiti analogije između SAD i Rimske Republike. Da bi omogućio takve analogije, pisac je prethodno pokušao da definiše «svet» u kojem je Rim igrao ulogu sličnu ulozi SAD u današnjem svetu koji se ubrzano smanjuje i globalizuje. On nalazi da procesi najpre helenizacije a zatim i romanizacije Sredozemlja imaju uzroke i posledice koji su u osnovi analogni uzrocima i posledicama savremene globalizacije. Istina, Rim nije imao izolacionističku fazu u svojoj spoljnoj politici; neuplitanje Republike u glavne tokove međunarodne politike u Sredozemlju nije bilo proizvod njene svesne odluke da ostane po strani od sukoba koji su razarali okolne zemlje, što je odlika koja karakteriše američku spoljnu politiku od Vašingtonove Oproštajne poslanice do špansko – američkog rata 1898. godine. Razdoblje svetskih ratova nalazi nepotpunu rimsku paralelu u I i II punskom ratu, mada punski ratovi nisu imali relativne razmere (u odnosu na veličinu antičkog Sredozemlja) koje bi se mogle uporediti sa II svetskim ratom. Ali američko globalno angažovanje u svetskim poslovima posle 1945. godine ima neporecivu rimsku paralelu u osvajanjima koja je izvršila Republika posle II punskog rata. Pisac prati kako političke i ekonomske uzroke tako i ideološka opravdanja tih analognih spoljnjopolitičkih pricesa.

Actions (login required)

View Item